Het runenschrift (kortweg runen) is het oudst bekende schrift gebruikt door de Germaanse volkeren van Noord-Europa, Groot-Brittannië, Scandinavië en IJsland vanaf de tweede of de derde eeuw tot de zestiende of zeventiende eeuw. Het bestaat uit letters samengesteld uit meestal rechte en hoekige lijnen die gemakkelijk in bijvoorbeeld steen of hout kunnen worden gekrast. Bij gebruik op metaal werden ook wel ronde vormen gebruikt. De term voor de wetenschappelijke bestudering van runenalfabetten, runeninscripties en hun geschiedenis, is runologie of runenkunde.

Het runenschrift is mogelijk afgeleid van het Latijnse alfabet. Het omvatte oorspronkelijk 24 lettertekens waar een magische betekenis aan verbonden werd. Deze Oudgermaanse runen werden vanaf de zevende eeuw verdrongen door de Angelsaksische runen (33 tekens) en Noordse runen (16 tekens). Het eindstadium van deze ontwikkeling viel in de negende eeuw. In de twaalfde eeuw hadden zich uit de Noordse runen de gepuncteerde runen (met puntjes) ontwikkeld. Deze waren beter bruikbaar, want 16 tekens bleek onvoldoende te zijn. Door de opkomst van het christendom liep de betekenis van het runenschrift achteruit.

In het Zweedse Dalarna werden sommige kalenders nog tot in recente tijden in runen opgesteld. De tekens worden daarbij symbolisch gebruikt om tussen maanjaren en zonnejaren te kunnen rekenen voor christelijke feestdagen als Pasen. In landelijke streken van Noord-Europa werden runen nog lang door het gewone volk gebruikt.

Soorten

Er bestaan verschillende soorten runenschriften. Iedere periode en iedere streek kent zijn eigen runenreeksen.

Het oude Futhark heeft 24 runen.

Deze is onderverdeeld in 3 rijen van 8 runen. Eén zo’n rij wordt een aett genoemd.

De eerste aett heet Freya’s aett, de tweede heet Hagal / Heimdall aett en de derde heet Tyr’s aett.

D e bekendste is het oudere Futhark van 24 runentekens of runenstaven. Het jongere Futhark met 16 runenstaven werd door de Vikingen gebruikt. Het Anglo-Saksische runenschift groeide uit tot 33 runenstaven. Het wordt Futhork genoemd, omdat het teken dat in het oudere Futhark naar een a-klank verwijst in de Angelsaksische reeks naar een o-klank verwijst. In andere gebieden, zoals Friesland, waren andere vormen in gebruik.

De namen van de 16 runen van het jongere futhark.

Jongere futhark versies.

Boven: Het Deense Long branch futhark.

Midden: Het Zweeds/Noorse Short branch futhark.

Doordat sommige afgelegen gebieden weinig contact hadden met de thuisgebieden veranderde het schrift. Het Groenlandse runenschrift verschilt hierin bijvoorbeeld van het Noorse omdat het Noorse schrift werd veranderd rond 1000 naar een vernieuwde vorm, terwijl op Groenland nog steeds gebruik werd gemaakt van het oorspronkelijke runenschrift. In andere delen die door de Vikingen bezet werden ontstond ook een ander schrift. Dit gebeurde echter veel later en in mindere mate dan het Groenlandse schrift. Rond 1300 waren er op de Faeröer, Shetland Eilanden, Orkney-eilanden, en de Hebriden dialecten ontstaan. Zelfs in Noorwegen begon er steeds meer onderscheid te ontstaan. Runische inscripties zijn ook bekend uit Rusland, Hongarije, voormalige Joegoslavië en Turkije. Het is niet altijd duidelijk of dit varianten zijn op de Noord-Europese runentekens.

Er worden nog steeds runen ontworpen en gebruikt zoals taalwetenschapper J.R.R. Tolkien ontwierp voor zijn fantasy boeken over Midden-aarde, waaronder "In de ban van de ring". Die eigen runenschriften worden vaak aangeduid als Tolkienrunen.

Bron: Wikipedia